Festiwal św. Jana w Portugalii, czyli Festa de São João
Portugalczycy uwielbiają wszelkiego rodzaju festy, czyli festiwale. Świętowania nie może więc zabraknąć także w nocy z 23 na 24 czerwca, kiedy to na północy kraju hucznie obchodzony jest Festiwal św. Jana.
Festiwal św. Jana to jedna z imprez zaliczana do tzw. Festiwali Popularnych Świętych, czyli Festas dos Santos Populares. Są to:
- 12-13 czerwca – Festiwal św. Antoniego (port. Festa de Santo António) obchodzony najhuczniej Lizbonie,
- 23-24 czerwca – Festiwal św. Jana (port. Festa de São João) obchodzony najhuczniej w Porto i Bradze,
- 28-29 czerwca – Festiwal św. Piotra (port. Festa de São Pedro) obchodzony najhuczniej w Évorze, Sintrze, Póvoa de Varzim.
Czerwiec to czas zabaw i swoista rozgrzewka przed nadchodzącymi wakacjami, kiedy z kolei królują Festas dos Emigrantes – festiwale dedykowane emigrantom portugalskim.
Pogańskie korzenie nocy świętojańskiej
Podobnie jak w Polsce, tak i w Portugalii wigilia św. Jana powiązana jest z obchodami pogańskimi.
Dawniej portugalską sobótkę świętowano na cześć płodności i obfitości plonów. Ostatecznie Kościół zasymilował Noc Kupały z obrzędowością chrześcijańską i przypisał mu patrona – świętego Jana Chrzciciela.
Dziś Festiwal św. Jana (port. Festa de São João) obchodzony jest w północnej Portugalii hałaśliwie i radośnie – najhuczniejsza impreza odbywa się w Porto oraz w Bradze.
W innych miejscowościach także nie brakuje zabawy. Noc z 23 na 24 czerwca można z powodzeniem zaplanować w mniejszych miasteczkach, np. w Vila do Conde czy Esposende. Tam impreza São João jest kameralna i mniej tłoczna.
Festiwal św. Jana w Portugalii – atrakcje
Czego można się spodziewać podczas portugalskiej nocy świętojańskiej? Impreza odbywa się na ulicach miast, jest głośno, tłumnie i wesoło.
Zewsząd gra muzyka (np. música pimba, czyli portugalskie disco polo), organizowane są koncerty, a na stołach i stolikach królują grillowane sardynki często przygotowywane dosłownie na ulicy. O północy nie może zabraknąć także pokazu fajerwerków (port. fogos de artifício).
A jeśli chodzi o samo święto, odnajdziemy tu kilka ciekawych tradycji – symboli typowych dla tej imprezy. Znakami rozpoznawczymi Festiwalu św. Jana są:
- plastikowe młotki, którymi uderzamy w głowy przechodniów,
- żywy kwiat pora na długiej łodydze, który podstawiamy innym pod nosy,
- bazylia grecka z krótkimi rymowankami miłosnymi, którą kupują sobie zakochani,
- papierowe balony, które wypuszczamy do nieba.
Plastikowe młotki
Noc świętojańska w Portugalii nieodłącznie kojarzy się z plastikowymi młotkami wydającymi piszczące dźwięki, czyli martelinhos (lub martelos). Małe czy duże – nie ma znaczenia! Liczy się zabawa, czyli uderzanie nimi nieznajomych w głowę. To znak rozpoznawczy imprezy São João.
Kwiat pora pod nosem
Zamiast plastikowych młotków równie dobrze możemy zaopatrzyć się w kwiatostan pora na długiej łodydze (port. alho-porro), który przypomina wyglądem kwiatostan czosnku. Możemy nim uderzać w głowy przechodniów zamiast młotka lub podtykać je innym pod nosy.
Co ciekawe, to właśnie tradycja używania porów była pierwowzorem dla popularniejszych obecnie plastikowych młotków. Dziś na São João zdecydowaną przewagę stanowią młotki, ale dawniej kwiatostany pora były podstawowym akcesorium imprezy chętnie używanym przez młodzieńców do podrywania dziewczyn.
Bazylia grecka z wierszykami o miłości
Jednym z atrybutów święta São João jest bazylia grecka.
Czym się charakteryzuje? Sprzedawana jest w niewielkich doniczkach, a w ziemię ma wetkniętą kolorową flagę z krótkim wierszykiem miłosnym. Często roślina udekorowana jest także papierowym goździkiem.
Bazylia grecka (Ocimum basilicum var. minimum) wizualnie znacząco różni się od bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.). Odmiana grecka bazylii to po portugalsku manjerico i ma kulisty pokrój oraz mnóstwo drobniutkich liści. Z kolei bazylia pospolita to manjericão.
Dlaczego akurat bazylia, a nie na przykład kolendra czy pietruszka naciowa?
Właśnie w okolicach wigilii św. Jana bazylia jest na tyle wyrośnięta, aby móc przesadzić ją z ziemi do doniczek. Dodatkowo jest ziołem bardzo aromatycznym i stosunkowo wrażliwą rośliną. Wymaga nieustannej opieki.
Dziewczyna, która otrzyma od ukochanego bazylię, musi pieczołowicie się nią zajmować, aby przetrwała do kolejnego roku. Dopiero wtedy, podczas kolejnego święta, może wymienić bazylię na nową. Nie bez powodu ta aromatyczna roślina określana jest po portugalsku jako Erva dos Namorados, czyli Ziele Zakochanych.
Jak wąchać swoje manjerico?
Tradycja mówi, że nie wolno wąchać bazylii bezpośrednio poprzez zbliżenie nosa do rośliny, gdyż wtedy zwiędnie bardzo szybko. Jak więc ją wąchać poprawnie? Należy delikatnie dotknąć roślinę otwartą dłonią – zapach listków pozostanie na niej, a my możemy delektować się do woli aromatem.
Z kolei pogromcy mitów mówią, że bazylia grecka, jako roślina niezwykle wrażliwa, nie lubi po prostu odoru alkoholu i czosnku wydobywających się z oddechu niektórych osób. Jeśli więc nie najemy się czosnku i nie napijemy alkoholu, możemy wąchać swoją roślinkę bez obaw przed jej zwiędnięciem. Jak myślisz, jak jest naprawdę?
Portugalskie przesądy:
Kobiety w ciąży nie powinny ani wąchać, ani dotykać manjerico!
Świętojańska bazylia doczekała się nawet własnego wiersza napisanego przez słynnego portugalskiego poetę – Fernando Pessoa:
O manjerico e a bandeira
Que há no cravo de papel —
Tudo isso enche a noite inteira,
Ó boca de sangue e mel.
Dosłowne tłumaczenie brzmi mniej więcej tak (jedynie dla przybliżenia kontekstu wiersza, nie mam zielonego pojęcia, co poeta chciał wyrazić w ostatnim wersie):
Bazylia i flaga
Znajdująca się w papierowym goździku —
To wszystko wypełnia całą noc,
Buzia z krwią i miodem.
Balonik od świętego Jana
Festa de São João to także niezliczone papierowe balony na gorące powietrze wypuszczane do nieba. Powiązane są z tradycją ognia i pięknie rozświetlają niebo podczas festiwalu.
Popularne jest powiedzenie:
São João, dá cá um balão! – Święty Janie, daj tu balonika!
I na koniec jeszcze ciekawostka. Wiele osób myśli, że święty Jan jest patronem miasta Porto. Nie dajcie się zwieść, to nieprawda. Funkcję tę pełni Nossa Senhora da Vandoma.
Przeczytaj także te wpisy
Wady życia w Portugalii
Lato św. Marcina – Verão de São Martinho
